Próbki pobrano w dwóch etapach – od 1 września 2019 do 30 kwietnia 2020 oraz od 1 września 2020 do 30 kwietnia tego roku. W tym okresie bowiem nie rodzą się młode. – Ponadto zimowe zamarźnięte odchody świetnie nadają się do izolacji próbek DNA, bo zachowuje się ono dłużej i lepiej, niż w odchodach zbieranych podczas pory ciepłej – tłumaczy dla i-region.eu Michal Haring z Grupy Operacyjnej ds. Niedźwiedzia Brunatnego przy słowackiej Państwowej Organizacji Ochrony Przyrody (Štatná ochrana prírody SR).

Analizy niedźwiedziego łajna na tak szeroką skalę odbyły się na Słowacji po raz drugi. Pierwsze badania przeprowadzono w latach 2013-2015, dowiadując się, że żyło wtedy w kraju 1256 osobników.

– Celem powtórnych badań jest zbadanie trendu populacyjnego i pozyskanie dokładniejszych danych o populacji. Oprócz DNA analizowana jest na podstawie odchodów obecność pasożytów oraz skład pokarmu, dzięki czemu można ocenić wpływ upraw rolnych na obszarze występowania niedźwiedzia brunatnego, a także obecność w populacji tzw. „niedźwiedzi kontenerowych” – mówi zoolog Lukáš Tončík ze administracji słowackiej części Tatrzańskiego Parku Narodowego.

Na podstawie badań genetycznych da się nie tylko oszacować wielkość populacji, ale także – co ważniejsze – otrzymać lepsze wyobrażeniu o występowaniu niedźwiedzi brunatnych na całym terytorium Słowacji. – Analizy genetyczne na bieżąco realizują pracownicy wydziału Uniwersytetu Karola w Pradze. Po ukończeniu badań laboratoryjnych nastąpi analiza statystyczna danych, a dla skutecznego zastosowania CMR (Capture Mark Recepture) użyta zostanie kombinacja metod genetycznych – zdradził Michal Haring.

Niedźwiedzie vs. ludzie

Analiza DNA jest najdokładniejszą i jedyną obiektywną metodą, jak oszacować liczebność niedźwiedzia brunatnego. Z próbkami odchodów i genotypami poszczególnych osobników, które zostały z próbek wyizolowane, pracuje się bez kontaktu naukowca z niedźwiedziem. Zwierzęta w ten sposób nie są śledzone, płoszone ani stresowane wyłapywaniem.

Populacja niedźwiedzi na Słowacji rośnie, na co ma zasadniczy pływ uprawa zbóż wysokoenergetycznych, w szczególności kukurydzy, dzięki czemu samica niedźwiedzia jest w stanie pod Tatrami wychować więcej młodych niż kiedyś. – Ale nie można by powiedzieć, że niedźwiedzi w Tatrach jest za dużo – twierdzi zoolog Lončík.

Często poruszanym tematem jest występowanie niedźwiedzi w bliskości osad ludzkich, co jest spowodowane przede wszystkim łatwo dostępnym pożywieniem w niezabezpieczonych kontenerach. Niedźwiedź jest bowiem wszystkożerny, a przy poszukiwaniu jedzenia korzysta przede wszystkim z węchu. Kontenery w podgórskich miejscowościach zawierają często wiele odpadów kuchennych, które przyciągają zwierzęta. Ten problem występuje przede wszystkim we wsiach tatrzańskich, czyli na terenie parku narodowego oraz w jego bezpośredniej bliskości.

Do spotkań człowieka z niedźwiedziem dochodzi najczęściej właśnie przy niezabezpieczonych śmietnikach oraz w pobliżu pól kukurydzianych, gdzie łatwo dostrzec nawet większe grupy osobników na stosunkowo małym obszarze w tym samym czasie. – Na podstawie tych obserwacji nie da się jednak ocenić potencjalnego zagrożenia liczebnością dla Tatr, ponieważ zwierzęta potrafią migrować na wielkie odległości, również z innych pasm górskich – powiedział Lončík.

Niedźwiedź to drapieżnik, który wyszukuje do odpoczynku spokojnych miejsc bez obecności człowieka. Tylko że obszary wysokogórskie stanowiący naturalny habitat niedźwiedzi są odwiedzane przez coraz większą liczbą turystów. Zarazem dochodzi do zmian środowiskowych, do wylesiania spowodowanego silnymi wiatrami i wyrębem, co prowadzi do utraty odpowiednik stanowisk i poszukiwania przez niedźwiedze nowych miejsc, często usytuowanych bliżej człowieka.

Koegzystencja człowieka i niedźwiedza to długotrwały proces. Zwierzęta te są częścią słowackiej przyrody od zawsze i mają w niej swoje niemożliwe do zastąpienia miejsce. W związku z problemą „niedźwiedzi kontenerowych“ weszło w życie w 2015 roku prawo, które dokładnie definiuje na określonych terenach obowiązek właścicieli, żeby zabezpieczyć przed dostępem niedźwiedzi pojemniki na odpady kuchenne biodegradowalne, restauracyjne oraz mieszane. Powstała również Grupa Operacyjna ds. Niedźwiedzia Brunatnego, która ma zajmować się kwestią niezabezpieczonych śmiecie, ale także niedźwiedzie sprawiające problemy identyfikować, płoszyć, przetransportowywać, a w skrajnych przypadkach humanitarnym sposobem wyeliminować z populacji.

Ponad 2200 próbek DNA

Jednocześnie w ostatnich latach coraz więcej osobników ginie na drogach i liniach kolejowych w sąsiedztwie pól kukurydzy czy innych poszukiwanych przez niedźwiedzie zbóż. – Przypadki śmierci związane z konfliktami terytorialnymi i z przyczyn naturálních, do których zaliczamy choroby, wysoki wiek czy zagryzienie przez innego drapieżnika, są nieporównywalnie rzadsze niż te spowodowane migracjami za pożywieniem na pola – zdradził Lončík.

Niedźwiedzie urozmaicają swój jadłospis również w sposób, który poważnie szkodzi zwłaszcza rolnikom – mianowicie upolowaniem kilku sztuk zwierząt gospodarczych, w szczególności owiec czy bydła. Atrakcję stanowi dla nich miód pszczeli, przez co niszczą ule. – Trzeba jednak zwrócić uwagę, że do takich sytuacji dochodzi również dzięki człowiekowi z powodu nieodpowiedniego zabezpieczenia swojego majątku przed niedźwiedziami w postaci niedostatecznych czy nieskutecznych barier. W ten sposób powstają szkody, za które potem właściciele domagają się odszkodowania – podkreślił Lončík.

Badaniami genetycznymi niedźwiedzi brunatnych zajmuje się słowacka Państwowa Organizacja Ochrony Przyrody razem z  czeskimi specjalistami z Uniwersytetu Karola, których zadaniem jest analiza i opracowanie danych. Ich wyniki jeszcze nie są znane, ale pomogą one określić wielkość niedźwiedziej populacji na Słowacji, a także zyskać lepsze wyobrażenie o jego występowaniu na całym terytorium kraju. Dla celów badawczych pobrano ponad 2200 próbek DNA. – Właśnie analiza DNA jest najdokładniejszą i jedyną obiektywną metodą, jak sprawdzić wielkość populacji niedźwiedzia brunatnego na Słowacji – podsumował Lončík.

autor: Petr Sobol