Minister środowiska Richard Brabec stwierdził ostatnio, że czeka nas bezprecedensowy okres suszy, zarówno pod względem długości, jak i skutków. Zgadza się z nim pani?

Na początek chciałabym zaznaczyć, że do poszczególnych regionów Republiki Czeskiej należy podchodzić indywidualnie, ponieważ mają one różne warunki meteorologiczne i hydrologiczne, a także różne podejście do zaopatrzenia ludności i przemysłu w wodę. Ważne jest również stwierdzenie, że Republika Czeska jest tak zwanym dachem Europy, a więc nie wpływają do niej rzeki, a zatem zależy wyłącznie od opadów, które częściowo spływają do zbiorników wodnych, a częściowo wsiąkają pod ziemię, aby zasilić wody gruntowe.  Dla lepszej orientacji dobrze jest wymienić rodzaje suszy. Jest więc susza atmosferyczna,  spowodowana brakiem opadów, następnie susza glebowa, gdy opady nie występują na obszarach rolnych, leśnych i innych,  susza hydrologiczna, podczas której brakuje wody w rzekach, a z pewnym opóźnieniem także wód gruntowych. Na końcu jest susza, której musimy się najbardziej obawiać - susza społeczno-ekonomiczna - w czasie której brakuje wody dla ludzi i przemysłu.

Czy  jesteśmy nią zagrożeni?

Biorąc pod uwagę brak rezerw śniegu tej zimy i deficyt opadów w latach poprzednich, prawdopodobieństwo suszy w tym roku jest wysokie i możemy obawiać się głębokiej suszy glebowej i hydrologicznej. Jednak przedsiębiorstwo państwowe Dorzecze Odry jest bardzo dobrze przygotowane na możliwe ekstremalne warunki pogodowe i nasz region, tj. Dorzecze Odry, nie jest zagrożone suszą społeczno-ekonomiczną, która ma wpływ na ludność i przemysł.

W lecie prawdopodobnie wiele miejscowości będzie uzależnionych od dostaw wody w cysternach. Jak wpłynie to na nasz region? Czy to możliwe, że niektóre gminy będą całkowicie pozbawione wody?

Zaopatrzenie w wodę w kraju morawsko-śląskim zależy głównie od gromadzenia się wód powierzchniowych w zbiornikach, ponieważ naturalnie w naszych zlewniach brakuje wody gruntowej. 88% zaopatrzenia w wodę stanowią wody powierzchniowe, a tylko 12% to wody gruntowe, będące dodatkowym źródłem. Nasze przedsiębiorstwo państwowe dostarcza  do regionalnego systemu zaopatrzenia w wodę w Ostrawie wodę z czterech zbiorników, które zasilają w wodę pitną około milion mieszkańców. Można stwierdzić, że praktycznie 100% odbiorców tego systemu jest zabezpieczonych w wodę.

Czy mimo to mogą się pojawić jakieś problemy z wodą?

Ze względu na opady śniegu sięgające tej zimy znacznie poniżej średniej i jak dotąd bardzo małe  opady deszczu, a także w przypadku pogłębiającej się suszy atmosferycznej, tj. dalszego braku opadów, można spodziewać się problemów z zaopatrzeniem w wodę pitną w gminach, które nie są podłączone do centralnego systemu zaopatrzenia w wodę. Dzieje się tak zwłaszcza u podnóża Gór Złotych (cz. Rychlebské hory), w regionach Hluczyna i Opawy, rzadziej w innych peryferyjnych obszarach dorzecza Odry. Praktyka przedsiębiorstw wodnych w naszym regionie od ostatniej wielkiej suszy polegała na tym, że preferowano napełnianie zbiorników wody pitnej w nieznacznie dotkniętych obszarach.

Państwo musi także wymyślić, w jaki sposób skuteczniej zatrzymywać wodę i jak wykorzystać ścieki. Co powinno się według pani stać w tym obszarze?

W administracji państwowego przedsiębiorstwa Dorzecze Odry nie ma problemu ze ściekami. Do najważniejszych zadań realizowanych przez przedsiębiorstwo należy gospodarowanie wodami w dorzeczach i zarządzanie ciekami, eksploatacja i utrzymanie obiektów hydrotechnicznych oraz opracowywanie nowych działań, w szczególności w celu złagodzenia skutków pojawiających się zmian klimatu. Oprócz dużych obiektów hydrotechnicznych należy w tym samym czasie zająć się dalszą rewitalizacją cieków wodnych, sadzawek, mokradeł, małych zbiorników wodnych, czy stawów lub złożonymi przeobrażeniami krajobrazu, co ma miejsce. Jeśli jednak opady atmosferyczne nie pojawią się przez kilka miesięcy, sytuacja związana z suszą glebową nie poprawi się nawet przy zastosowaniu powyższych środków. Republika Czeska stoi w obliczu największej suszy od 500 lat. Jak można to wytłumaczyć? Warunki klimatyczne ciągle się zmieniają. Obecnie prawdopodobnie znajdujemy się w okresie, w którym wystąpią bardziej ekstremalne wahania pogody. Z jednej strony czekają nas zapewne  suche i ciepłe lata, z drugiej strony możemy się spodziewać nagłych ulewnych deszczy które mogą powodować gwałtowne powodzie na wysuszonej glebie.

Jakie są wg. pani prognozy na nadchodzące lata? Czy będzie gorzej, czy może jest jakaś nadzieja, że sytuacja się zmieni? Nasze przedsiębiorstwo nie ma większego wpływu na rozwój globalnego klimatu w nadchodzących latach, ale staramy się stopniowo przygotowywać na wszelkie zmiany klimatu. I dziś mogę powiedzieć, że dzięki dalekowzroczności naszych poprzedników, którzy przekazali nam administrację siedmiu zbiorników (Slezská Harta i Kružberk nad rzeką Moravicą, zbiornik Šance nad Ostravicą, Morávka nad Morávką, zbiornik Olešná nad rzeką Olešne, zbiornik Žermanice nad Lučiną i zbiornik Těrlicki nad Stonavką), połączonych z systemem gospodarki wodnej dorzecza Odry, jesteśmy dobrze przygotowani na bieżące zmiany klimatu. Możemy zapewnić mieszkańcom naszego regionu wystarczającą ilość wody, a naszym przedsiębiorcom dalszy rozwój, perspektywy i długoterminową stabilność. Funkcja zbioników wodnych jest dobrze znana i ma tym większe znaczenie w dzisiejszej trudnej sytuacji, gdy w okresach nadmiernych opadów, które normalnie bardzo szybko odpływają z naszego obszaru, zbiorniki przechwytują je za zaporą, gromadzą, a następnie, w okresach braku opadów trwających wiele miesięcy woda ta jest wykorzystywana do picia, w przemyśle i do zasilania rzek za zbiornikami.

Rzeki wysychają, jest w nich rzekomo zaledwie jedna trzecia wody. Czy dotyczy to również dorzecza Odry? Całkowita suma opadów w roku hydrologicznym 2020, który zaczyna się liczyć od listopada 2019 r. do chwili obecnej, waha się od niskich - 140 mm w regionie Hluczyna i 240 mm w Górach Złotych - do wyższych - od 450 do 480 mm w Jesionikach i Beskidach. Natężenie przepływu w ciekach wodnych ma tendencję stopniowo malejącą i obecnie waha się w granicach od 180 do 355 średniego przepływu dobowego , co stanowi około 15 do 55% średniego odpływu miesięcznego . Najniższe przepływy występują obecnie w regionie ołomunieckim u podnóża Gór Złotych oraz w kraju morawsko-śląskim w dorzeczu Górnej Odry, a także w mniejszych ciekach rejonu opawskiego i hluczyńskiego. Ta anomalia wynika również z niskich opadów śniegu tej zimy. Sytuacja na obiektach hydrotechnicznych jest nadal bardzo dobra a wszystkie znaczące zbiorniki zarządzane przez przedsiębiorstwo państwowe Dorzecza Odry mają wysoki poziom napełnienia wynoszący od 92 do 100% pojemności retencyjnej. W ten sposób zapewnione jest zaopatrzenie w wodę około miliona mieszkańców naszego regionu, a także cieków wodnych pod zaporami i  przemysłu przez cały okres letni. Jednak cały czas uważnie monitorujemy sytuację hydrologiczną związaną z brakiem opadów, i staramy się utrzymać maksymalne napełnienie zbiorników, aby zapewnić zaopatrzenie w wodę wszystkim odbiorcom.

Czy przygotowywane są  działania mające zapobiec wysuszeniu rzek?

Nasze przedsiębiorstwo zajmuje się bieżącymi wyzwaniami gospodarki wodnej w sposób kompleksowy, ciągły i systematyczny. Aby nadal zapewnić wystarczającą ilość wody z naszych źródeł, którą szacuje się na około 11 m3/s, zaktualizowaliśmy zasady postępowania w systemie gospodarki wodnej dorzecza Odry i niezależnie zarządzanego węzła w dorzeczu Olzy w latach 2016-2019. Powstały nowe sztuczne serie przepływów tysiącletnich, zbadano obciążenie poszczególnych elementów Systemu Gospodarki Wodnej Dorzecza Odry (VHS PO) oraz zweryfikowano efekty usprawnienia poszczególnych zbiorników z wymaganym zabezpieczeniem zaopatrzenia w wodę. W ramach realizacji zadań wynikających z uchwały rządu Republiki Czeskiej nr 620 z dnia 29 lipca 2015 r. w sprawie przygotowania środków mających na celu złagodzenie negatywnych skutków suszy i niedoboru wody Dorzecze Odry zajmowało sie sprawdzeniem i ewentualnie zmianą zasad pracy poszczególnych źródeł wody oraz opracowaniem nowych wykresów przesyłu wody dla dla poszczególnych zbiorników. W oparciu o wybrany okres referencyjny od 1981 do 2016 r., w którym uwzględniono powtarzające się istotnie suche lata i przy pomocy modelu matematycznego VHS PO uzyskaliśmy sztuczną serię przepływu tysiącletniego. Mamy zatem dane do optymalnego zarządzania wodą w naszym regionie.

Co jeszcze według pani można zrobić?

Oprócz zabezpieczenia dostaw wody do różnych celów przedsiębiorstwo intensywnie angażuje się w budowę środków ochrony przeciwpowodziowej. W ramach tych działań powstaje nowy zbiornik Nove Heřminovy w górnym biegu rzeki Opawy, który uzupełni obecny system gospodarki wodnej dorzecza Odry. Jego parametry skutecznie ograniczą ekstremalne powodzie włącznie z Opawą , a jednocześnie, dzięki swej lepszej wydajności wynoszącej około 850 l/s, zagwarantuje przepływ nienaruszalny na rzece Opawie z zaopatrzeniem w wodę potencjalnych użytkowników, szczególnie na odcinku rzeki Opawy między Karniowem a Opawą, gdzie historycznie zanotowano najniższe średnie roczne opady w dorzeczu Odry. Chciałabym jeszcze raz podkreślić, że w okresach nadmiernych opadów zbiorniki dolinne te opady akumulują lub gromadzą je za zaporą, a w czasach braku opadów zgromadzona woda jest wykorzystywana do spełnienia dwóch podstawowych zadań, tj. zapewnienia przepływu nienaruszalnego w ciekach poniżej zbiorników i dostarczanie wody do odbiorców.

Czy w ramach walki z suszą współpracujecie także z innymi państwami?

W ramach współpracy zagranicznej współpracujemy zarówno z Polską, jak i Niemcami. Współpracujemy w ramach Międzynarodowej Komisji Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem, a także w ramach komisji transgranicznych, w których rozwiązywane są zarówno problemy jakościowe, jak i kwestie odpływu oraz ilości wody w dorzeczu Odry.

Państwo chce także przywrócić rzekom ich pierwotny kształt z powodu suszy. Ale czy to jest w ogóle jest możliwe? Czy podejmujecie jakieś kroki w tym kierunku?

W obszarze obiektów hydrotechnicznych staramy się włączać różne działania ekologiczne w dorzeczu Odry. Zgodnie z planem zlewni Górnej Odry przygotowujemy działania takie jak rewitalizacja rzek lub poprawa przepuszczalności barier migracyjnych, czyli przepławek dla ryb. Realizujemy również działania rewitalizacyjne i ekologiczne w ramach budowy suchych zbiorników, zwłaszcza na dopływach i ich obszarach zalewowych. W ostatnich latach na te działania wydano około 26 milionów koron. Przedsiębiorstwo jest jednym z najskuteczniejszych kandydatów w naszym regionie na dotacje z Programu Operacyjnego Środowisko, w którym udało nam się zebrać około 180 milionów koron. Przykładem kompleksowego podejścia do tego problemu jest wdrożenie 21 stopni wodnych na rzece Mohelnice o koszcie budowy 86 milionów koron. Prace budowlane rozpoczęto w 2015 r., przy oczekiwanym zakończeniu w 2021 r. W tym roku do Programu Operacyjnego Środowisko zgłoszono dwa projekty o wartości 17 mln koron. Dotyczą rewitalizacji potoku Rychtář i przyjaznego dla środowiska zabezpieczenia przeciwpowodziowego w miejscowości Karlovice - Zadní Ves.

Na czym polegają te projekty?

Rewitalizacja potoku Rychtář polega na przywróceniu naturalnego charakteru koryta rzeki i jej równiny zalewowej. Nowe koryto rzeki będzie bardziej przegubowe na trasie przepływu i mniej zagłębione w profilach poprzecznych o mniejszym i zmiennym nachyleniu podłużnym, sprzyjającym migracji. Rozluźnienie koryta rzeki zostanie uzupełnione przepływowymi, bocznymi i oddzielnymi stawami oraz towarzyszącymi wysadzeniu zieleni. Kolejnym planowanym wydarzeniem jest przyjazna dla środowiska ochrona przeciwpowodziowa miejscowości Karlovice, Zadní Ves. Proponowane środki polegają na wdrożeniu systemu częściowo suchych koryta rzek i rowów melioracyjnych wprowadzonych do koryta rzeki Opawy, związanym z tym zagospodarowaniu terenu i ponownym zasadzeniu zieleni.

Co to wszystko zatem oznacza?

To znaczy, że intensywnie zajmujemy się rewitalizacją cieków. Należy jednak podkreślić, że może mieć to miejsce tylko w miejscowościach, w których takie podejście nie zagrozi osiedlom mieszkalnym. Jednocześnie można przywrócić rzeki do ich pierwotnego biegu tam, gdzie uzyska się zgodę właścicieli terenów wokół koryta rzeki, a to nie jest takie oczywiste. Tak więc znaczna część opracowywanych planów nie dojdzie do skutku z powodu nieudanego rozwiązania spraw prawno-majątkowych.

 Autor: Petr Sobol